Gobernatu ahal izango banu…

 Lamuv izeneko argitaletxeak lehenengoz 1987an plazaratu zuen hainbat liburuxkaz osatutako Süd-Nord saila. Eta, gaurkoan, euskaraz irakur dezakezu «Zum Beispiel Frauenalltag» ‒E. Launer, R. Launer‒ liburuxkatik itzulitako testigantza bat, Gobernatu ahal izango banu…, hain justu. Zer nolako irakurgaia? Zein da gaia? Ba, liburuaren izenburuak berak dioen moduan, emakumeen egunerokotasunari buruzkoa.

Testigantza Debbie Taylor afrikarrarena denez, aukera ematen du Afrikako emakumeen egoera eta pentsaera ezagutzeko. Horixe da, hain zuzen, aipatutako sailaren helburua. Gobernatu ahal izango banu… testuak, batetik, emakumeen egoera salatzen du, nahiz eta jakin badakigun emakumeok munduko lanaren erdia baino dezentez gehiago burutzen dugula, eta elikagaien erdia produzitu. Baina emakumeon lurren jabetza eta diru-sarrerak ez dira proportzio berekoak; bestetik, «hirugarren munduko» herrialdeekin dugun harreman gazi-gozoa gordinki islatzen du. Industrializazioak eta europarron presentziak hainbat ondorio izan ditu Afrikako lurralde askotan, ordura arteko bizimodua kolokan jartzeraino, eta Afrika eta afrikarrak hilzorian egoteraino. Taylorrek, uzta jorratzeaz gain, hizpide izango ditu pobrezia, gosea, esplotazioa nahiz errepresioa; Afrikako emakume baten egunerokotasuna.

 

 

 

Gobernatu ahal izango banu…

Debbie Taylor

 

Afrika, nire Afrika! Nahikoa arnas banu, madarikazioka hasiko nintzaizuke: batetik, jaio nintzen egunagatik, bestetik, emakume egin ninduzulako. Eguzkiari txistua botako nioke erretzen nauelako, bihozgabe, eguna joan eta eguna etorri, burua lehortzen didalako, azala lakartu eta belztu; akaziaren eraztunak bezainbeste ilundu.

Afrika, Afrika, zer egin dizute?! Nahikoa indar edukiko banu, eramango nituzke seme-alabak lur eta itsasoan zehar hormigoizko hiriburu haietaraino, aurpegi zuriko gizon mordoaren pareraino, eta behartuko nituzke ikustera zein dirdira gutxi duten nire haurren begiek, zein motel mugitzen dituzten betazalak, zein finak diren haien besoak. Eta nire ahurrak erakutsiko nizkieke, nire oin zolak, nire belaunetako azala ‒harriekin, ezpalekin eta arantzekin urratuak‒, nire bularra eta nire sabela, 15 urteko amatasunak maskaldua. Eta istorio bat kontatuko nieke gizon horiei, behingoz konprenitu dezaten zergatik dagoen Afrika hilzorian.

Niregatik ari da hiltzen Afrika, esango nieke. Mendetan zehar eutsi diot kontinente honi. Baina orain ezin dut gehiago. Belauniko erori naiz, eta Afrika nirekin batera erortzen ari da.

Ikusi nola egiten dudan lan, esango nieke: belaunetaraino estalirik Senegaleko soroetan, non, gure arroza bakar-bakarrik landatzen dudan; makur-makur eginda Tanzaniako hautsezko lurrean, artoa, basartoa, artatxikia zaintzeko, eta gainera jakinda gizonek ez dutela denbora luzean etxera itzultze asmorik; Zaireko oihanaren inguruan, non, janari guztiaren bostetik lau nire eskuei esker hazten den.

Bai, badakit, ez nago bakarrik. Emakumeok denean lan egiten dugu. Baina badakit ni naizela guztietan gogorren lan egiten duena. Bai, zaila da India, Indonesia eta Indotxinako nire ahizpentzat; baita Barbado, Bolivia eta Brasilekoentzat ere; gaixoak, bizkar eta zangoak tenkaturik eta luzaturik, soroko lanaren erdia egiten dute. Lanaren zamak tolestarazten ditu. Baina nire lanak belauniko erorarazi nau. Soroko lanaren erdia egiten dute. Baina nik beste erdia ere egiten dut; eta aziendaren lan erdia; eta garia jo eta haizatu. Gero, etxera joan eta erratza pasatzen dut patioan, arropa garbitzen dut, ura ekartzen dut, janaria prestatzen dut. Bai, haientzat latza da. Eta asko sentitzen dut. Baina nirea da latzena.

Zenbait egunetan, esango nieke ‒estatistikak egiten dituzten gizon trajedun horiei‒ nire seme-alabak gosez geratzen direla, nahiz eta bihitegia oraindik zerealez erdi betea egon. Euria behingoz etortzen denean eta bere gortina gris pozgarriaz Volta Garaiko soroetako hauts gorria estaltzen duenean, nire egunak oso-oso luzeak dira, besoak gehiago jaso ezin izateraino, garia ahi bihurtu arte birrintzeagatik.

Honako hau da nire aukera: lan egin edo jan. Lan egiten dudanean ez dago janaria prestatzeko denborarik. Janaria prestatzen dudanean ez dago lan egiteko denborarik. Begira itzazue zuen estatistikak. Esango dizuete ez dudala Zambiako lautada zabalean herrialdea hazteko behar adina uzta jasotzen, baizik eta soilik nire eskuek jorra dezaketena eta nire bizkarrak jasan dezakeena. Horregatik dago Afrika hilzorian.

Idazmahai handien atzetik begiratuko liekete nire haurrei, hautseztatutako beso eta hanka eta kizkur beltzen harilei; eta nire gona marroi berriari eta kolorea galdutako nire zapi eskarlata gorriari. Bekainak altxatuko lituzkete, eta nik asmatu ahal izango nituzke haien pentsamenduak. Non dagoen nire senarra? Zergatik ezin didan lagundu? Haren erruagatik dago Afrika hilzorian.

Afrika, nire Afrika, zer egin diote nire gizonari?! Lehen miretsi egiten nuen, gure herrialdea zaintzen zuelako, oihana mozten zuelako ‒elikagaiak landatzeko‒, sarkinak kanporatu, ganadua bazkara eta ura edatera eraman, eta ehizatik etxera haragia ekartzen zuelako.

Begira iezaiozu gaur: harroputz eta handikeriaz paseatzen da hirian, boterearekin jolasten du, bere kontra altxatutakoei iskin egiten die. Edo zuhaitz arantzadun baten itzalpean esertzen da, nagi eta gogogabe, kapela begien gaineraino okertuta, eguzkia ekiditeko asmoz. Edo harat-honat balantzaka ikus dezakezu, makur, odoleztatutako begiekin, garagardo kiratsa dariola, eta emaztea egurtuz. Edo ganadua bezala zaintzapean egongo da, azukre kanabera mozten duenean, tabakoa bildu, goma batu, edo artilea eramaten duenean.

Eraman egin didate, badaramate, harrapatu dute. Giltzapetu egin dute haren arima. Badaramate, birrindu dute eta xurgatu egin diote adeitasuna. Lapurtu diote indar guztia. Erabili ondoren, etxera bidali dute.

Gogora ezazue iragana, arren, negoziodun eta burtsako informedun gizon horiek. Gogora ezazue nolakoa zen Afrika hona etorri zinetenean. Hesirik gabeko soroak, irabazi asmorik gabeko lana, diruzalekeria asmorik gabeko elikagaiak.

Garai hartan bizimodua gogorra zen, noski. Inoiz ez da erraza izan: eguzkiak beti erretzen zuen gehiegi, euria beti etortzen zen beranduegi. Minez erditzen genuen, eta, hala ere, haurrak hiltzen ziren. Baina gizona alboan nuen, elkarrekin geunden. Kantatzeko denbora nuen eta umeei bularra emateko, eta lurren gaineko eskubidea nuen, uda iristean jorratu ahal izateko. Ahotsa goratzen nuenean, entzun egiten zidaten.

Kontinentea osorik suntsitu duzue zuen fusilekin eta diruzalekeriarekin. Gure lurrik onena hesitu duzue eta zuen jabego izendatu. Eta gizona kendu didazue, kateatu egin duzue eta zuen esklabo bihurtu. Zuentzat landatu du kafea, lehenago garia geneukan tokian; kakaoa eta tea, zerealak biltzen genituen tokian. Eguzki izpiak ukatu zenizkioten, meatzeetan urrea bilatu zezan. Zuen itsasontzi handien kroskoetara jaurti zenuten milaka pertsonekin batera, txistua bota zenioten, jo egin zenuten, eta ganadu buru bat balitz bezala saldu zenuten. Horregatik dago Afrika hilzorian.

Ireki itzazue historia liburuak, joan denboran atzera. Jakin behar duzue lursail gehiago lapurtu dela Afrikan gainerako kontinenteetan baino, sailekin negozioa egitearren; afrikar emakumeak gainerako kontinenteetakoak baino lurren eta sailen gaineko eskubide gehiago galdu ditu. Jakin behar duzue hemen, munduko urrearen erdia lortzen den tokian, ez dugula sekula boto eskubiderik eduki.

Baina Afrikari egin diozuen okerrena da banatu egin gaituzuela: anaia arrebarengandik eta emaztea senarrarengandik. Zuen herrialdeetan gizonak diruaren truk lan egiten du, eta haren prestutasuna soldata bihurtzen da astearen bukaeran; aldiz, emakumeengandik espero da etxeko lanetan aritzea. Eta gizonek egiten dituzte legeak, eta lurrak eta boterea dauzkate. Ez duzue errespetatu gure elkarbanatzeko tradizioa (lana, lurra eta ezkontza). Zuen pentsamoldearen arabera aldatu gaituzue. Baina lortu duzuen guztia banaketa da, suntsiketa.

Zuengandik ikasi du senarrak jabetzaren esanahia. Eragotzi egin diozue gizon batek egin beharko lituzkeen gauzak egitea. Ehiza debekatu diozue, gerrara eraman duzue, eta joan da bakea. Erakutsi diozue gizon batek edo soldata irabazi, edo alferra izan behar duela. Baina soldata irabazten dutenak oso gutxi dira gure kontinentean. Ziur aski batzuei boterea eta eskubideak eman dizkiezue ordainetan. Baina gehienei ez zaie halakorik iritsi, eta atsegin txikien bila jotzen dute taberna eta putetxeetara.

Nola egotziko diot, ba, niri laguntzeari uko egiten diola? Nire lanarekiko mespretxuak sentiarazten du gizaki; haren harropuzkeria harribitxia da umiliazioaren amildegian. Entzuten al didazue hor goitik, zuen besaulki beltz kromatuetan eserita zaudetenok? Azalduko dizuet zergatik dagoen Afrika hilzorian.

Gizonak dirua nahi du Botswanako zuhaixka basozko lur elkorrak goldatzearen truk, eta idiei uzten die egiten pertsona batek egiten duen lan guztia. Gambiako gizonak tradizioari iskin egin dio, eta uko egiten dio sega eskuan hartzeari. Afrika, Afrika, senarra zama bat da: nire bizkar minberatuaren gainean eraman beharreko bat gehiago.

Ez al duzue ikusten zer egin duzuen zuen plan eta trasteekin? Bi gizon erdi sortu dituzue lehenagoko oso batetik. Gizon erdiak denbora lotan pasatzen du herrian, ez dauka izpiriturik, eta bizitzaren zentzua galdu du. Horri «nekazari» deitzen diozue. Irakasleak bidaltzen dituzue, nola landatu erakuts diezaioten (bitartean soroetan lan egiten dut nik); dirua mailegatzen diozue traktore eta trasteetarako (bitartean soroetan lan egiten dut nik); kotoia, besterik ez, landatuz gero, dirutza irabaziko lukeela hitz ematen diozue (bitartean soroetan lan egiten dut nik); gure lurrak erosten dizkiozue, eta zuen jabetzari gehitu (bitartean soroetan lan egiten dut nik).

Besteei «langile» deitzen diezue. Gizona galdu egin du nire herriak; ahanzturan galdu da afrikarren zortziren bat bizi den lekua. Logelan egiten du lo, minatik harri ukaldi batera; edo txapa ondulatu baten azpian, fabrikatik autobus parada batera; edo hormigoi plaka zurien artean, bulegotik auto-bidai batera. Hasieran bisitan etortzen zen urtean behin, hilero bidaltzen zuen dirua, haurtzaroko ametsekin amesten zuen. Baina laster ahaztu zuen herriarekin daukan zorra. Eta orain bakarrik nago etxe herenaren jabe, atea parez pare irekita daukat, sekula itzuliko ez den gizonarentzat.

Ni? Emakume bat besterik ez naiz. Emakume arrunt bat. Biren lana egiten dut, gizonarena eta emakumearena. Ez, ez naiz arriskatuko eta lan egiteari utzi (nork emango lieke jaten haurrei?); traktore batek ere ez lidake lana erraztuko (nork utziko lioke traktore bat lurrik eta oinordekorik gabeko emakume bati?). Ez daukat denborarik eskolara joateko; lurra jorratu behar dut. Azken batzarrean ez nintzen egon; egurra mozten ari nintzen. Zerbaitetarako jaio nintzen, eta sekula ez dut abandonatuko betebehar hori: seme-alabek sabelean zerbait izateko ardura daukat.

Nola konpondu nahi duzue ekarri diguzuen bidegabekeria? Konferentzia bat gehiago egingo duzue, beste txosten bat idatzi? Edo irin eta hauts-esnez betetako zakuak botako dituzue, frogatzeko nire Afrika guztiz menderatu duzuela?

O, ahal izango banu, kontinente honetan gobernatuko nuke. Inork ezingo ninduke betebeharretatik aldendu. Nola ahaztuko nuke, ba, txikitatik ikasitakoa: emakumea haurrez arduratzen da, artatxikia ahi bihurtzen du, ura ekartzen du; emakumea arduratzen da sabeleratzeko elikagaiak izateaz; emakumeak ez ditu betebeharrak sekula begien bistatik galdu behar. Gizonari eman zenioten boterearen erdia izango banu! Hark egingo luke nire esku utzarazi diozuen lanaren erdia! Orduan, soilik orduan saihestu ahal izango genuke Afrika hiltzea. Gizon-emakumeek elkarri laguntzen badiete, Afrika biziko da.

 Elixabet

Jatorrizkoa: Ekkehard Launer, Renate Wilke-Launer, Wenn ich regieren könnte, «Zum  Beispiel Frauenalltag», Lamuv Verlag, 1987.