Nor gara

Maddalen Subijana Puelles Gasteizen sortu zen. Bost urte zituenean, mota guztietako instrumentuak jotzeari ekin zion, zela alboka, zela biolina, berdin zitzaion, guztiekin lortzen baitzuen ingurukoak liluratzea. Itzulpengintza eta Interpretazio Gradua ikasi zuen Gasteizen eta gai berdinari buruzko master bat Bartzelonan. Urte horietan zehar, are gehiago garatu zuen perfekzionismorako joera eta geroztik ez da erraz konformatzen: Maddalenek onenean onena! Baina patxadaz egiten ditu gauzak ‒abiadura handiak beldurra ematen diolako‒, eta etxetik ateratzen azkena da beti. Hori, bai, adarra joz gero, argi ibili! Gaur egun Nuremberg hirian bizi da eta itzultzaile autonomo gisa lan egiten du, fin-fin, noski.

Elixabet San Sebastian Lasa Tolosan jaio zen 1992an. Hitz egiten ikasi baino lehenago abesten ikasi zuen, dutxan, ametsetan, ur azpian… edonon. Hori bai, uso bat hurbiltzen zaionean bat-batean kantatzeari uzten dio eta oihuka hasten da, tonua galdu gabe. Elixabetek Itzulpengintza eta Interpretazioa ikasi zuen Gasteizen. Hala ere, Gasteizko ikasle garaia bukatu zitzaionean, ez zen asebeteta gelditu, eta Heidelbergera joan zen itzulpengintza eta kulturartekotasunari buruzko master bat ikastera. Oraindik ere han dabil, ikasle estatusa esplotatzen. Ai! Ze polita ikasle-bizitza! Baina ez pentsa egunak alferkerian eta parrandan igarotzen dituenik. Sormen handiko neska honek beti du zerbait eskuartean, eta aho zabalik utziko zaituen ideia franko.

Ainhoa Eguren Bengoa oñatiarra da. Eta on hutsa. Baina haren ateraldi umoretsuek beti ezustean harrapatuko zaituzte eta irribarre alaia algaraz lagunduko dute. Sukaldean gatz gutxi samar erabiltzeko ohitura duen arren, Ainhoaren patata-tortillek ez dute parekorik. Eta saltsak bereziki gustatzen ez bazaizkio ere, euskararen inguruko hamaika saltsatan sartua dago beti, bateko oñatiera ikastaroa dela, besteko euskara lektoretza Frankfurteko Unibertsitatean. Itzulpengintza eta interpretazio Gradua ikasi zuen Gasteizen eta itzultzailea da afizioz eta ofizioz. Gaur egun, Bakun itzulpen enpresan lan egiten du, eta trebeziaz nahiz dotoreziaz itzultzen du beti.

Maite Urzaa Zenigaonaindia 1992an jaio zen Gernikan, edo Deuston, edo Bilbon… kontu hori argitu gabe dago oraindik. Oso neska urduria denez, egunean lau kafe hartzen ditu, lasaitzeko balio omen dio. Gasteizen itzulpengintza ikasi zuen, baina hiri hartan hotz handia pasa ostean, eskularru eta txanoa sekula gehiago ez janztea erabaki zuen. Beraz, Marseillara joan zen bizitzera, eta urtebete beranduago, Bartzelonara. Han Itzulpengintza eta Kulturartekotasun Masterra ikasi zuen, eta gaur egun itzultzaile gisa lan egiten du eguzkiak su-etenik ez duen hirian. Maiterekin ez zara aspertuko, denbora librea oso ongi erabiltzen baitaki. Beti positibo, ingurukoak energiaz betetzeko dohain berezia dauka. Berbaratzako postetan ere bere izaera islatzen du, bizitasunez zipriztintzen baitu bere eskuen artetik igarotzen den guztia.

Berbaratza

Eraztunak

Bi lagunak kafetegiko terrazan eseri dira eta mantarekin estali dituzte hankak, eguzki-izpiak oraindik ez baitira erabat epeldu.

— Betiko da —esan dio.

— Zer? Eta, zer axola du?

— Gutxi iruditzen al zaizu? Ezin da aldatu, ezta nahi izanda ere.

— Beno, agian ikasi behar dugu ezin dugula dena aldatu nahi dugun bakoitzean —katilua ezpainetaraino eraman du eta kafesneari putz egin dion unean, lurrinak aurpegia estali dio segundo erdi batez.

— Bai, arrazoi duzu, baina betikotasun sentsazio horrek beldur pixka bat ematen dit.

— Beldurra? —harrituta begiratu dio katiluaren gainetik.— Betiko izateak ez du esan nahi txarra denik. Mundura ekarri zintuen familia betiko da, beti izango duzu gogoan, bizitzan zehar ezagutu dituzun lagunak bezalaxe. Ezkontzen bazara alboan izango duzu beti zure bidelaguna. Beti izango zara kaskagorria, Nina Simoneren «Baltimore» entzuten jarraituko duzu eta Nancy Sinatraren «These Boots are made for walking» gitarrarekin jotzen. Baina ez izan beldurrik, izan ere, betiko diruditenak ere batzuetan alda edo hobe daitezke: ilea tinda dezakezu, eta ez dut uste datorren urtean dibortzioaren legea aldatuko dutenik 1981 geroztik martxan egon eta gero.

— Ez didazu tutik ere ulertzen —burua makurtu du eta egurrezko mahaiari begira geratu da. Jarraian burua altxatu du poliki-poliki eta lagunaren txundidura-begiradari eutsi dio.— Eraztunak ezin dira erantzi eta urtero ugaritzen dira. Gaur nire urtebetetzea da.

Elixabet

Lorearen errua da

Zenbat gustatzen zaizkigun SupGaleanoren ipuinak eta zer gustora euskaratzen ditugun! Berbaratzan zapatismoa lantzen jarraitu nahi dugu, gaurkoan beste kontakizun polit eta berezi batekin. Irakurketa on!

SupGaleano

2016ko abenduaren 27an

Katu-txakurraren oharren koadernotik:

Defentsa Zapatista, artea eta zientzia.

Ezinezkoa izan da arrazoia zein izan zen argitzea. Batzuek diote apustu bat izan zela. Beste batzuek, Pedrito pasa egin zela eta, horrexegatik gertatu zitzaion gertatutakoa. Zenbaiten arabera, praktika bat besterik ez zen izan. Gutxiengoak benetako futbol-partidu batez hitz egiten du; azken segundoetan erabaki zen hori, jokozainak, SupMoisések, zigor gorena ezarri zuenean.

Kasua edo, beharbada, gauza zera da: Defentsa Zapatista neskatila penalti-puntutik metro batzuetara zegoen, eta baloi zirpildu bat zain zeukan bertan.

Atean, Pedritok besoak astintzen zituen, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasun ohiko selekzioko atezaina izan zenak bezalaxe: Lev Yashin, «armiarma beltza». Pedritok irribarre egin zuen trufati, bere ustez, neskatilak baloia nora jaurtiko zuen aurreikusteko gai baitzen: «Defentsa Zapatistak buruan darabilena oso erraz aurreikus daiteke. Mezularien hizketalditik itzuli berri denez, behera eta ezkerrera jaurtiko du ziur aski».

Metro bat pasatxo neurtzen duen neskatilak, orduan, burua biratu zuen futbol-zelaiaren albo baterantz. Bazkaleku bat zen berez; behiak zein zekorrak ustekabean sartzen ziren bertara, arduragabe, baita zaldi begioker bat ere.

Hauek ikus zitezkeen alboan: izaki bitxi bat, erdi txakur erdi katu, buztana pozarren astintzen, eta bi norbanako. Azken horiek, lurralde zapatistan zeudela aintzat hartuko ez bagenu, esan zitekeen paisaiarekin inondik inora bat ez zetozela. Batek gorpuzkera ertaina eta ile urdindu eta motza zeuzkan, eta gabardina gisako bat zeraman soinean. Argala, altua eta trauskila zen bestea, eta beroki dotore bat eta buruan kapela barregarri bat zeramatzan.

Neskatila talde bitxiarengana hurreratu zen. Zaldi itsua ere hurbildu zitzaien. Bilduta zeudenean, gizon argalak irudi bitxiak marraztu zituen zoruan. Neskatilak, bitartean, arretaz begiratzen zion, eta aldian behin baietz egiten zion buruarekin.

Defentsa Zapatista neskatila area handira itzuli zen, bere kokalekura. Baloirantz lasterka joan zen, baina aurrera jarraitu zuen, hura ukitu gabe, eta Pedritok zaintzen zuen atearen eskumako aldean geratu zen, metro gutxira. Mesfidati begiratu zion neskatilari. Defentsa Zapatista geldirik geratu zen, eta belauniko, lurra haztakatzeari ekin zion, lore bat osorik hartzeko, sustrai eta guzti. Arretaz, lorea bere eskutxoetan eraman zuen, atetik urrun ostera landatu, eta zelaira itzuli zen.

Ikusleek, urduri, susmoa zuten munduaren historian errepikatuko ez den gertakizun horietako bat ikusten ari zirela.

Pedrito, bere aldetik, seguru baino seguruago zegoen. Zalantzarik izatekotan, Defentsa Zapatistak akats larria egin zuen, lorea bere kokalekutik kendu zuenean, agerian utzi baitzuen jaurtiketa norantz egingo zuen: behealdera eta Pedritoren ezkerretara. Noski, esan zion Pedritok bere buruari, neskatilek loreak zaintzen dituztenez, Defentsa Zapatistak ez luke nahi baloiak lorea errotik erauzterik.

Orain arteko suspensea nahikoa ez, eta neskatila, baloitik hurbil eta atearen parean jarri beharrean, baloiaren alde batean geratu zen Pedritori bizkarra emanez. Hark irri egin zuen, Defentsa Zapatistari penaltia huts egiteagatik zuzenduko zizkion isekak irudikatzean.

Defentsa Zapatistak aurpegia biratu zuen Katu-txakur izeneko izaki bitxia zegoen lekura. Hura jauzitxoak egiten hasi zen, jira-biraka, tximutxo dantzari bat bezala. Neskatilak irribarre egin zuen, eta hurrengo hamarkadetan iritzi kontrajarriak sortuko zituen mugimendu bat egiteari ekin zion:

CompArten[1] parte hartzen duten emakume batzuen arabera, neskatila balleteko lehen posizioan jarri zen, eskuineko hanka altxatu eta tolestu zuen, eta biratzeari ekin zion, pirouette en dehors izeneko mugimenduan, birak ematen zituen bitartean relevéak eta passéak eginez. «Bikaina izan zen», gehitu zuten.

SupMarcos[2] zenak esan zuenez, Defentsa Zapatistak egin zuena Ushiro Mawashi Geri Ashi Mawatte bat besterik ez zen izan, arte martzialen mugimendu bat, alegia; horretarako, neskatila jomugari bizkarra emanda jarri zen, kasik 360 graduko bira egin zuen, eta, amaitzeko, ostiko bat aitzinera, orpoarekin.

«Emakumeak garelako» kolektiboko emakume matxinoek adierazi zutenez, aldiz, Defentsak Zapatistak hartutako lorea «Chenek Caribe» deritzon lianarena zen. Loreek txita eta txoritxoen antza daukate, eta horiekin jolasten dira Selva Lacandonako komunitate indigenetako neskatila gaztetxoenak. «Chenek Caribe» landarea bazkalekuetan eta belar luzeko soroetan loratu ohi da, eta lurra artoa eta indabak ereiteko prest dagoela adierazten du.

Supgaleanok, betiko legez, testuan muturra sartu, eta esan zuen hain agerikoa zenak Pedrito nahasi zuela: Defentsa Zapatistak behealdera eta ezkerrera jaurtiko zuen, noski, baina Pedritok bere behealdera eta ezkerretara izango zela pentsatu zuen, eta jaurtiketa behealdera eta ezkerretara izan zen, bai, baina neskatilaren ikuspegitik.

Watson Doktorearen esanetan, Sufien ordenako Dervicheen meditazio-dantzaren emulazio motza egin zuen Defentsa Zapatistak, Sema delakoa. Doktoreak Turkian egon zenean ikusi zuen bezala, dantzariek birak ematen dituzte mugitzen diren bitartean, planetak kosmosean mugitzen diren bezalaxe.

Sherlock Holmes aholkulari-detektibeak azaldutakoari jarraituz, ez bata ez bestea. Neskak gorputz baten errotazio-inertziari eta indar zentrifugoaren aplikazioari buruz eman zioten azalpena baloian aplikatu zuen. «Elementala, Watson maitea», esan zuen Mexikoko hego-ekialdeko mendietan galduta zebilen detektibeak, «argi zegoen: Defentsa Zapatistaren pisua eta altuera aintzat hartuta, baloiak jaso beharreko indarrak ahalik eta handiena izan behar zuen eta, hortaz, baloiak beharrezko abiadura eta azelerazioa lortu behar zituen hamaika metro egiteko. Noski, jaurtiketa arrakastatsua izateko aukera % 50ekoa zen. Hau da, atezaina aurkako alderantz mugi zitekeen, edo baloiaren alderantz, eta hori arazorik gabe gelditu».

«Eta lorea?», galdetu zuen Watson doktoreak. «Ai!», erantzun zuen Sherlockek, «hori, Watson maitea, neskatilaren ekarpena da, eta ez zait niri otu. Are gehiago, asko harritu ninduen, atea zaintzen zuen mutikoa harritu ei zuen bezainbeste. Egindakoari esker, atezaina lorea zegoen aldera mugitzeko aukerak areagotu zituen. Argi dago horrek ez zuela zientziarekin zerikusirik, ezta artearekin ere. Berorren baimenarekin, Watson Doktorea, neskatilak bi gauzak laburbiltzea lortu zuela zirudien. Oso interesgarria, Watson maitea, oso interesgarria».

Algararen ondoren, Tercio Compasekoek[3] Pedrito elkarrizketatu zuten. Jasotako golaren arrazoien inguruan galdetu ziotenean, Pedritok zera erantzun zuen, hitz gutxitan:

«Lorearen errua da».

Fedea ematen dut.

Guau-miau.

 Maddalen

[1] CompArte: oinarrizko eskubideen alde borrokatzen duen festibal zapatista.

[2] esaten dutenez, SupGaleanoren, ipuinaren idazlearen, izen ohia.

[3] Tercio Compas: komunikazioaz eta hedabideez arduratzen den talde zapatista.

ITURRIAK:

http://enlacezapatista.ezln.org.mx

http://radiozapatista.org/

Haikuak emakumeari

 

Berdintasuna!
Atera ditu garrak
lore ederrak

*

Eskubideak,
izan trans, emakume
edo maritxu

*

Zuri, gorri, beltz
txiki, handi, ertain
ezetz da ezetz!

*

Femmes, donas, vrouwen
Frauen, women, menywod
batu zaitezte!

*

Gona zein praka
beti zaude dotore
nahi duzun legez

*

Zortzi edo bi
martxo edo apiril
aurrera beti

*

Titi ta alu,
besteen esklabu?
Aske gara gu

*

Etxe eta kale
blai egingo ditugu
kolore morez

*

Ama, amona
gogor dihardugu
lortuko dugu

*

Ume, ikasle
adineko, langile
gogotsu gaude!

Berbaratza

Izarrarteko bidaia

Azken asteetan Berbaratzaren arrastoa jarraitu baduzue, honezkero jakingo duzue Zapatismoaren lanketa txiki bat egin eta SupGaleanoren harribitxi batzuk euskarara ekartzen ari garela. Galera izan zen aurreko astekoa, eta Izarrarteko bidaia tokatzen da gaur.

Lurra atzean utzi eta goazen izar artean bueltaxka bat ematera!

Izarrarteko bidaia

SupMarcos zenak utzitako paper eta marrazki pilaren artean orain irakurriko dizuedan hau aurkitu nuen. Gidoi batentzako edo halako zerbaitentzako zirriborro edo apunte modukoak dira , zientzia-fikziozko film baten gidoiarentzat edo. Honela du izena:

Begirada norantz?

Lur planeta. Etorkizuneko urteren bat da, demagun 2024.a. Helmuga turistiko berrien artean, orain espaziora bidaia daiteke eta munduari bira eman diezaiokegu, ad hoc moldatutako satelite batean. Espazio-ontzia Ilargiaren erreplika bat da, eskalan egina, eta leihate handi bat du, bidaia osoan zehar Lurra ikusteko. Beste aldean, atzealdean, alegia, etxeko leiho arrunt baten tamainako sabai-leiho moduko bat dago, uneoro galaxiaren gainerako zokoetara begiratzeko. Turistak, kolore eta nazionalitate anitzetakoak, leihate parean pilatu dira, jatorrizko planetari begira. Selfieak ateratzen ari dira eta senide eta lagunei streaming bidez bidaltzen dizkiete laranja bat bezain urdina den munduaren irudiak. Baina bidaiari guztiak ez daude alde berean. Gutxienez lau lagun atzealdeko leihoan daude. Kamerak alde batera utzi dituzte eta estasiatuta daude zeruko gorputzek osatzen duten collage nahaspilari begira: Esne Bideak uzten duen argi-hautsezko trazu bihurgunetsuari, agian jada ez dauden izarren dirdira ñirñirkariari, astroen eta planeten eromenezko dantzari.

Pertsona horietako bat artista da; ez dago geldirik, buruan notak eta erritmoak, lerroak eta koloreak, mugimenduak, sekuentziak, hitzak, errepresentazio finko zein mugikorrak, irudikatzen ari da; eskuak eta atzamarrak nahi gabe mugitzen ditu, haren ezpainek hitz eta soinu ulergaitzak esaten dituzte zezelka, begiak ixten eta irekitzen ditu etengabe. Arteek begiratzen diotenari begiratzen diote eta begira daitekeenari begiratzen diote.

Beste bat zientzialaria da; haren gorputzean ezer ez da mugitzen, argi eta koloreei begira-begira dago, baina ez gertukoei, urrunekoei baizik; buruan galaxia pentsaezinak irudikatzen ditu, mundu bizigabeak eta bizidunak, izarren jaiotzak, zulo beltz aseezinak, banderarik gabeko planetarteko espazio-ontziak. Zientziek begiratzen diotenari begiratzen diote eta begiratu daitekeenari begiratzen diote.

Hirugarren laguna indigena da, nahiko txikia, azal iluna eta antzinako hazpegiak ditu, eta leihotik begira dago hura ukitzen duen bitartean. Haren gogoa eta gorputza materia solido gardenaren gainean pausatu dira. Buruan bidea eta urratsak, abiadura eta erritmoa irudikatzen ditu; uneoro aldatzen den helmuga bat irudikatu du. Jatorrizko herriek begiratzen diotenari begiratzen diote eta begiratua izateko sortzera irits daitekeen biziari begiratzen diote.

Laugarrena zapatista da, gorpuzkera eta azal-kolore aldakorrekoa, eta kristalaren beste aldera begiratu eta hura ukitzen ari da kontu handiz; oharren koadernoa atera du eta sutsuki idazteari ekin dio. Buruan kontuak, betebeharren zerrendak, hasi beharreko lanak egiten hasi da, planoak marrazten, amesten. Zapatismoak begiratzen dionari begiratzen dio eta eraiki beharreko munduari begiratzen dio, arteek, zientziek eta jatorrizko herriek beren begirada zuzendu dezaten.

Bidaiaren amaieran, gainerako bidaiariak duty free dendan azken souvenirrak erosten ari diren bitartean, artista korrika txikian joan da bere estudiora edo dena delakora, bere begirada besteek ere sentitu dezaten; zientzialariak beste lagun batzuei dei egin die, teoriak eta formulak proposatu, frogatu eta aplikatu behar direlako; indigena bere kideekin bildu da eta bidaian ikusitakoa kontatu die, begirada horrek guztien artean bidea zehatz dezan, eta urratsak, lagunartea, erritmoa, abiadura eta etorkizuna.

Zapatista bere komunitatera joan da eta herriko batzarrean azaldu du zehatz-mehatz zer egin behar den, artistek, zientzialariek eta indigenek bidaiatu ahal izateko. Hasieran, istorioa edo ipuina edo gidoia edo dena delakoa kritikatu du batzarrak, landako eta hiriko langileak ez direlako agertzen. Hortaz, komisio batek SupMarcos zenari gutun bat idatz diezaiola proposatu da, ipuinean bosgarren elementu bat sartzeko eskatuz, Katu-txakurra, hain zuzen; izan ere, Interneten kablea eta Tercios Compasen bi USB jan ditu jada eta ordenagailuko saguaren atzetik pasatzen du eguna, eta beraz, hobe eramaten badute. Eta seigarren elementu gisa jar dezala Sexta, hori gabe historiak ez baitu zentzurik . Behin hori onartuta, batzarrak proposamenak egin, eztabaidatu, gehitu, kendu egingo ditu, denborak antolatu, lanak banatu, akordio orokorra bozkatu eta lan bakoitzerako komisioak izendatuko ditu.

Batzarra amaitutzat jo eta bakoitza bere lanekin hasi aurretik, neskatila batek hitza eskatu du.

Aurrera joan gabe, zutik dago etxe komunalaren atzealdean; ahalik eta ahots altuenez zera esan du neskatilak: “emango diozuen eramateko gauzen zerrendan pilota bat eta pozol-bola bat gehitzea proposatzen dut”.

Batzarreko beste guztiak barre algaraka hasi dira. SubMoyk errespetua eskatu du bilera koordinatzen den mahaitik. Jendea isiltzea lortutakoan, SubMoyk zer izen duen galdetu dio neskatilari. “Defentsa Zapatista naiz” esan du, eta “ez dira pasatuko, estralurtarrak izanda ere” adierazten duen aurpegia jarri du. Orduan, SubMoyk Defentsa Zapatistari galdetu dio zergatik proposatu duen hori.

Neskatila egurrezko bankura igo da eta arrazoi hauek eman ditu:

“Pilota esan dut, joan nahi duzuen leku horretan ezin bada jolastu, alperrik zoaztelako. Eta pozol-bola indarra izateko eta bidean ez zorabiatzeko da. Eta han, urruti, beste munduak dauden tokian, nondik gatozen ez ahazteko”.

Neskatilaren proposamena aho batez onartu da.

SubMoy bilera amaitutzat emateko zorian dagoenean, Defentsa Zapatistak eskutxoa altxatu du, berriz ere hitza eskatuz. Eman egin zaio.

Neskatila hizketan hasi da, esku batean futboleko baloi bati eta bestean animaliatxo bati eusten dien bitartean; animaliatxoak txakurra dirudi… edo katua, edo katu-txakurra:

“Esan nahi nuen taldea ez dagoela osatuta, baina ez larritu, laster izango gara gehiago;  batzuetan denbora behar izaten da, baina laster izango gara gehiago”.

Fedea ematen dut.

Guau-miau.

Ainhoa

ITURRIAK:

http://enlacezapatista.ezln.org.mx

http://radiozapatista.org/

https://elblogdegiap.wordpress.com/

 

Gabezia

Joan den urtearen amaieran zapatismoari  eta mundu ero honi buruz gogoeta egin genuen (hemen) eta, urte berria gehiegi aurreratu baino lehen, hari hori luzatu nahi izan dugu. Pasa den astean zapatismoari buruzko kontuez aritu ginen: nortzuk dira zapatistak?, noiz sortu zen mugimendua?, nola antolatzen dira? Aste honetan, aldiz, SupGaleanoren kontakizun labur bat ekarri dugu euskarara, ezin hobea baita zapatistek barrurantz nahiz kanporantz duten ikuskera  ezagutzeko.

Katu-txakurraren oharren koadernoko fikziozko kontakizunek fantasiaz eta ironiaz apaintzen dute errealitatea. Eta, sinetsi iezadazue, SupGaleanok ez du sekula Literaturaren Nobel Saria eskuratuko (seguruenik ezta nahi ere), baina aldiro lortzen du ehunka pertsonek barre egitea. Probatu nahi duzu?

SupGaleano

Mexikon, 2016ko abenduan

Katu-txakurraren oharren koadernotik.

Nire etxolan nengoen, Maradona eta Messiren jokaldien bideo batzuk berrikusten eta aztertzen.

Bihozkada bat balitz bezala barruraino iritsi zen baloi bat boteka. Haren atzetik Defentsa Zapatista sartu zen, abisatu eta baimenik eskatu gabe. Neskatilaren atzetik hainbestetan aipatutako Katu-txakurra sartu zen.

Defentsa Zapatistak baloia hartu zuen eta niregana hurbildu zen sorbaldaren gainetik begiratzeko. Nik nahikoa nuen Katu-txakurrak ordenagailuaren sagua jan ez zezan zaintzearekin; horregatik, ez nintzen konturatu neskatila bideoari begira-begira zegoela interes handiarekin.

— Aizu, Sup —esan zidan—, zuk sinesten duzu Maradona eta Messi on-onak direla?

Ez nion erantzun. Defentsa Zapatistaren galderak direla-eta, esperientziagatik zera dakit: edo erretorikoak dira edo ez zaio interesatzen zer erantzuten diodan. Neskatilak jarraitu zuen:

— Baina ez duzu kontua ondo ikusten, ze arte eta zientziaz maiz hitz egiten den arren, biek gabezia handi bat dute —esan zuen.

Bai, halaxe esan zuen: gabezia. Orduan nik eten egin nuen eta zera galdetu nion:

— Eta zuk nondik atera duzu hitz hori edo non ikasi duzu?

Gaitzituta erantzun zidan:

— Pedrito Astapotrok esan dit. Esan dit ezin dudala futbolean jolastu neskok gabezia tekniko bat dugulako. Amorratu egin nau eta zaplazteko bat eman diot, ze nik ez dakit hitz horrek zer arraio esan nahi duen eta agian zakarkeria hutsa da. Noski, Pedrito Astapotro hezkuntza sustatzailearengana joan da ni salatzera, eta deitu egin didate. Nik andereñoari azaldu diot, ba, nolabait esatearren, egoera nazional eta internazionala, Hidra eta hori guztia alukeria hutsa dela. Eta sustatzaileak ulertzen duenez guk, emakume izateagatik, elkarri lagundu behar diogula, ez dit errietarik egin, baina gabeziak zer arraio esan nahi duen bilatzeko agindu dit. Eta nik pentsatu dut zigor hori kalabazin-zopa jan behar izatea baino hobea dela.

Ulerkor baietz egin nion buruarekin, Katu-txakurrari ahotik sagua kentzen saiatzen nintzen bitartean.

— Beraz, Junta de Buen Gobiernora joan naiz, interneten bilatzera gabeziak ze arraio esan nahi duen, eta orduantxe ikusi dut musikari borrokalarien kanta bat dela, oso alaia, eta denak dantzan hasten dira eta saltoka, inurritegi baten gainean baleude bezala. Orduan hezkuntza sustatzailearengana joan naiz eta esan diot gabezia kanta bat dela eta zera dioela: «goizero, jaiki orduko, ez dut eskolara joateko gogorik». Sustatzaileak barre egin du eta esan dit: «lanera esan nahiko duzu». Orduan esan diot musika norberaren eta bakoitzaren arazoen araberakoa dela; alegia, azalpen politikoa eman diot, baina nik uste ez duela ulertu, ze soilik barre egin du. Eta orduan berriro bidali nau, kantak beharrean, hitzak zer esan nahi duen bilatu behar dudala. Eta, mugi, abiatu naiz berriro, Juntara itzuli naiz eta han zaindariak salaketa bat bidali arte itxoin behar izan dut, eta gero sartu naiz behingoz, eta han irakurri dut gabeziak zerbait falta zaizula esan nahi duela. Eta berriro sustatzailearengana joan naiz eta kontatu diot, eta orduan hark esan dit ez dela zakarkeria bat eta zoriondu egin nau, baina Pedrito sudurluze hori han zegoenez, beste zaplazteko bat eman diot teknika falta zaidala esateagatik. Orduan sustatzaileak esan dit nire amari kontatuko diola nola nabilen, eta hona etorri naiz ezkutatzera, ze badakit ez dela inor etortzen zurekin egotera.

Ziria heroismo apur batekin goxatu nuen, izan ere, azkenean lortu nuen katu-txakurrari sagua kentzea. Defentsa Zapatistak erretolikarekin jarraitu zuen:

— Baina zu lasai, Sup, sartu aurretik arrimatu egin naiz jakiteko ez zeundela emakume biluzien argazkiei begira, ai!, behingoagatik, Sup, ezin dut sinetsi; eta lasai egon, ez zaitut salatuko «Emakumeak garelako» kolektiboan, baina, noski, zuk egiten duzun moduak ez du balio, ze horrek esan nahi du emakumeen gabezia duzula, alegia, SubMoyk haserretzen denean esaten duen moduan: «No tienes madre![1]».

Hona iritsita esan beharra daukat Defentsa Zapatistak dioena ez dela egia; kontua da anatomia kurtso bat egiten ari nintzela korrespondentzian. Edonola ere, neskatilak ni agerian uzten jarrai ez zezan, galdetu nion zergatik esan zuen Maradonak eta Messik gabezia handi bat dutela. Ia ateburuan zegoenean, neskatilak zera erantzun zidan:

— Oso garrantzitsua den zerbait falta zaielako: emakume izatea.

Elixabet

Iturriak:

Participación de la Comisión Sexta del EZLN, El Pensamiento Crítico Frente a la Hidra Capitalista I.

Carlos Humberto Durand Alcántara, Comisión Sexta del EZLN, El Pensamiento crítico frente a la hidra capitalista, Comisión Sexta Adherente, Alegatos, 91. zenbakia, Mexiko, 2015eko iraila/abendua, 737-742 orr.

http://enlacezapatista.ezln.org.mx/

http://seminarioscideci.org/

http://radiochimia.blogspot.de/2014/03/la-izquierda-y-el-1-de-enero-de-1994.html

[1] Ez daukazu potrorik eta, aldi berean, emakumerik.

Zapatismoa

Datozen asteetako postak zapatismoari hertsiki lotuak daudenez ‒zapatista batek idatziak‒, lehenik eta behin fenomeno kurioso eta esperantzagarri honi buruzko pare bat ideia bilduko ditugu, zeren, nola erantzun galdera honi: nortzuk dira zapatistak? Agian zuri ere galdetuko zizun norbaitek noizbait munduko geografia eta egutegiren batean. Egia esan, lan nekeza da hitz gutxitan halako zerbait azaltzea. Eta hanka sartu baino lehen, nahiago izan dut El Pensamiento Crítico Frente a la Hidra Capitalista liburura jo; bertan aurkitu dut behar nuen erantzuna, «Zapatista izan» kapituloan, eta euskarara itzuli dut:

«[…] Argi eduki behar da nolakoa den zapatista izatea. Konbentzituta egon behar da, harrokeriak ez baitu balio, baizik eta lan, antolakuntza eta borroka etengabeak; isilik asko egin behar da amaierako emaitzetara heldu arte, bai marko teorikoan bai praktikoan.

Zapatista izatea ez da buruko estalkia jartzea eta kito, baizik eta antolatzea eta sistema kapitalista suntsitzea.

Zapatista izatea ez da “zapatista naiz” hitzak esatea, baizik eta bizitzaren amaieraraino borrokatzea.

Zapatista izatea ez da zapatismoari buruz hitz egitea, baizik eta herri antolatuekin elkarlanean aritzea, nazio mailako eta nazioarteko Sextako lagunek egiten duten moduan.

Zapatista izatea ez da soilik modan dagonean ‒hala esan digute behintzat‒ bertan egotea eta sistema txarrak, gobernu txarrak, erasotzen gaituenean sufrimenduan lagun ez izatea.

Zapatista izatea ez da uniformea jantzita gobernu txarrarengana joatea; izan ere, zapatista ez da errenditzen.

Zapatista izate ez da esatea “ni EZLNko komandantea naiz” eta, aldi berean, gobernu txarrarekin harremanetan egotea; izan eren, zapatistak ez du sekula bere burua salduko.

Zapatista izatea ez da izan nahi duzun horren atzetik ibiltzea, hura lortu, soilik sei urtez borrokatu eta akabo. Zapatistak erabateko aldaketaren alde borrokatzen du bizitza guztian zehar eta ez du amore ematen.

Zapatista izatea ez da bi aldeetan egotea, partiduetan eta zapatismoan, baizik eta bakar batean; bakar batean egotea nahi dugu, gobernatzeko sistema berri bat nahi baitugu, non, herriak agintzen duen.

Zapatista izatea ez da beldurra izatea, baizik eta kontrolatzea eta borrokatu behar izatea.

Zapatista izatea ez da amorru asko izatea eta ez antolatzea, baizik eta duintasun osoz antolatzea.

Nork dio noiz izango zaren zapatista? Herriek.

Nork dio zer den zapatista izatea? Herriek.

Noiz utziko dio zapatista izateari? Zapaldutako herria askatzeko mandatu sakratua betez hiltzen denean».

2015eko maiatzaren 2an, Luis Villoro Toranzo eta Galeano Maisuaren omenaldian SupGaleanok berak irakurritakoari zera gehitu ahal zaio, zapatistak 1994ko urtarrilaren 1ean altxatu zirela. Dena den, duela 500 urte inguru sortu ziren lehen arazoak, europarrek jatorrizko herrien lurrak hartu zituztenean. Hortaz, esan daiteke zapatisten mugimendua hainbat urtetako borroka eta erresistentziaren fruitua dela.

XX. mendearen amaieran, Chiapasen jatorrizko herri asko egoeran larrian zeuden lur txarrak eta pobrezia latza zirela medio; mediku-arretarik ere ez zuten eta, zenbait kasutan, jatorrizko kulturako medikuntzaren jakintzarik ere ez. 80. hamarkadan hain zen prekarioa askoren egoera, non, hainbat komunitate indigena antolatu egin baitziren EZLN ‒Ejército Zapatista de Liberación Nacional‒ osatzeko. Ordurako krisi ekonomiko bat baino gehiago jasan zuten, indarkeria eguneroko ogia zen, eta diskriminazioa, eta esplotazioa. Hori guztia gutxi balitz, gero eta lur gutxiago zuten; eta mexikon esaten den moduan, lurrik gabe, artorik ez, eta artorik gabe, herririk ez (Sin maíz no hay país).

Urte haietan politikariek zenbait aldaketa egin zituzten Mexikoko Konstituzioan, baina lur eskasia zela-eta indigenei lagundu beharren, are gehiago kaltetu zituzten. Hori ikusirik, EZLNk aho batez armak hartzea erabaki zuen eta, Ipar Amerikako Merkataritza Libreko Ituna indarrean jarri zen egun berean ‒1994ko urtarrilaren 1ean‒, zapatistek hainbat lur berreskuratu zituzten. Ordura arteko urteak latzak izan baziren, ordutik aurrerakoak ez ziren gozoagoak izan: makina bat hildako, beste hainbat desagertu, errepresioa, erdeinua, mehatxuak, engainuak… Denetarik jasan dute.

Gatozen berriro ere XXI. mendera. Estatuaren eta jatorrizko herrien arteko gerra ez da amaitu: non daude Ayotzinapako 47 gazteak? zergatik hartu zituen ejertzitoak 2016 urtearen bukaeran komunitate zapatista baten lurrak eta etxeak? Gaur egun erresistentzia da zapatisten arma bakarra, eta hala ere, non zapatisten karakol bat, han paramilitarren basea.

Zapatistak ondo antolatuta daude eta hobeto antolatzeko lanean dihardute, batik bat, autogobernu, hezkuntza eta osasun arloetan. Erronka ikaragarria da hori, eta tamaina bereko erronka da estatutik edota sistema kapitalistatik datorren ia guztiari uko egitea. Baina zapatistek ez dute amore ematen, eta Chiapaseko mendietan ‒Montes Azules‒ erabateko aldaketaren alde borrokatzen dute; izan ere, beste mundu bat posible da, mundu guztiak kabitzen diren mundu bat.

Elixabet

 

Iturriak:

Participación de la Comisión Sexta del EZLN, El Pensamiento Crítico Frente a la Hidra Capitalista I.

http://mexicosolidarity.org/node/317

http://enlacezapatista.ezln.org.mx/2016/10/11/palabras-de-la-comandancia-general-del-ejercito-zapatista-de-liberacion-nacional-en-la-apertura-del-quinto-congreso-del-congreso-nacional-indigena-en-el-cideci-de-san-cristobal-de-las-casas-chiapas/

http://culturacolectiva.com/los-7-principios-del-zapatismo-para-construir-un-mundo-donde-quepan-todos-los-mundos/

Nostalgia

Ama, zerua sutan dago
burura zetorkidan esaldia atzo
Ezin atzean utzi gure iragana,
ez bada ere geure azala erre dana

Sua gori-gorian
baina aldi berean hiltzeko zorian
Minutu, segundo gutxi batzuk dira
irauten duen dirdira

Denbora gelditu
ta momentua sentitu
Eguzki izpien indar ahula
gaua datorkigula

Nostalgia, nostalgia da hitza
Egunaren azken eskutitza
Atzamar puntetatik ihesi
biharamunean etorriko da, ez etsi

Maite

Bacalar

Zazpi dira asteko egunak, zazpi Bacalarreko lakuaren koloreak;

sei tukan daude zerumugan, sei zenotek itzaltzen dituzte urak;

bost ozeano daude munduan, bost zentzumenak adi-adi denbora guztian;

lau aste hilean, lau aldiz sartu naiz Bacalarreko lakuan;

hiru itsas barraskilo ikusi ditut, hiru uharte ondar zuriz inguratuak;

bi hemisferio ditu lurrak, Bacalarreko lakuan noraezean dabiltza bi txalupak;

Pasa den hilean, bigarren asteko asteazkenean, ipar hemisferioko kontinentean, Ozeano Atlantikotik ez oso urrun, bi, hiru, lau, bost, sei, zazpi zentzumen adi nituen Bacalar lakuaren koloreak ikusteko, hegaztiak entzuteko, ur geza dastatzeko, hondarrean dauden mineralak usaintzeko eta ur gardenak azalean sentitzeko.

Elixabet

Storniren arkatza.

Ez da Alfonsina Storniren olerkiak euskaratzen ditugun lehen aldia, eta espero dugu azkena ez izatea. Argentinarraren olerki-bildumako orrietan galtzen naizen bakoitzean, haren hitzek harrapatu egiten naute. Olerki bat, beste bat, beste bat… kosta egiten zait liburua ixtea. Ezin esango nuke zein den niretzat olerkirik kutunena, baina gaur itzuli duguna gogokoenen artean dago, hainbat arrazoirengatik: batetik, idazleak bertsoak baliatzen dituelako edertasunez beteriko istorio bat kontatzeko, eta, bestetik, objektu soil batetik abiatuta, olerki aparta sortzen duelako. Eta zein da objektu hori? Arkatz bat, arkatz arrunt bat besterik ez

Bada, Stornik berak ez zuen batere erraz eskuratu halako objekturik. Garaiak, klaseak, haurtzaroko bizipenek eta generoak hezkuntza eta kulturarako bidea oztopatu zioten, eta bere kabuz ikasteko hautua egin zuen. Emakume autodidakta izan zen, XX. mendearen hasierako gizarteak ezartzen zituen ereduetatik oso urrun. Izan ere, zenbat emakumek zeukaten ikasteko aukera? Arkatz arrunt bat lortzeko ere arazoak zituzten eta! Storniri, ordea, txikitatik piztu zitzaion liburuek eta beste jakintza-iturriek eskaintzen zutenaren inguruko interesa, eta bereak eta bi egin zituen ezagutza horiez jabetzeko. Horixe da, alegia, arkatzak Storniren olerkian ezkutatzen duen esanahia ulertzeko gakoa, arkatza eta, oro har, idazketa, borrokarekin lotzen baititu, beharbada, ezagutza lortzeko egin zuen bide malkartsuarekin. Are gehiago, kanoi batekin alderatzen du minadun objektua, baita bonba batekin ere, horren indarra eta boterea agerian utzi nahian.

Era berean, olerkia idatzi zueneko garaiari erreparatu behar diogu, ez baita kasualitatea sonetoa bizitzako azken urteetan kaleratu izana, gaixotasunaren itzalpean. Egoera horrek, agian, bizitzako gauza ustez baliogabeak mirestera bultzatu zuen Storni, eta horren harira, egunerokoaren txikitasunei buruzko hainbat olerki argitaratu zituen Mascarilla y trébol azken lanean, ordura arte landu zituen gaietatik alderatuz, besteak beste, maitasuna, erotismoa eta pasioa.

Gehiegi luzatu gabe, irakurketaz gozatzea opa dizuegu. Has dadila, hortaz, Storni arkatza astintzen!

A R K A T Z      B A T

Hamar sosen truk nuen lortu izkinan,
saltzailea zen aingeru trauskil bat,
hark zorroztu orduko antzematen nion
kanoi txiki sendoaren itxura.

Mina lehertu zen ideien eztandan,
kamusturik gero aingeru goibelak.
Irten nintzela, brontzezko aurpegiak
hustu zidan oroimena. Oharkabe

poltsara sartu nuen, zapi, gutun,
lili lehortu, hodi koloredun,
billete, paper, gozokien artean.

Batek daki nora nindoalarik
ibilgailu batek nau ni aireratu
poltsa joaz, bai eta barneko bonba.

Maddalen

BIBLIOGRAFIA:

• Astrada, E. «Figura y significación de Alfonsina Storni». Cuadernos Hispanoamericanos, 211 zenbakia (1967ko uztaila), 127-144.
• Silberman de Cywiner, M. E. «Alfonsina, en cuerpo y escritura». Espéculo. Revista de estudios literarios. 2010.
• Storni, A. Mascarilla y trébol. El Ateneo: Buenos Aires. 1938.

Berbaratzan euskaratutako beste olerki batzuk:

• Otsemea
• Moderna
• Erosentzat